Definicija:

Neplodnost je izostanak trudnoće, pri redovnim, nezaštićenim polnim odnosima duže od jedne godine. Smatra se da će 85% parova, koji ne koriste kontracepciju i imaju redovne seksualne odnose, ostvariti trudnoću već tokom prve godine, a dodatnih 10% tokom naredne godine.

Na neplodnost treba posumnjati ukoliko par

• ne uspe da ostvari trudnoću posle godinu dana nezaštićenih odnosa, ako je žena mlađa od 36 godina, ili
• posle šest meseci nezaštićenih odnosa, ako je žena starija od 36 godina, ili
• ako žena ostane trudna, a ne uspe da iznese trudnoću do termina porođaja.

Statistika:

Neplodnost je medicinsko stanje koje je sve rasporostranjenije u svetu. To nije samo problem pojedinih parova, već javno zdravstveni problem, koji utiče na natalitet i reproduktivno zdravlje društva.

Podaci Svetske zdravstvene organizacije ukazuju da je više od 15% parova u svetu neplod­no, a još oko 10% ima smanjenu plodnost.

Procenjeno je da zbog neplodnosti od 15% do 18% parova ne mogu da se ostvare kao roditelji, ni posle godinu dana redovnih seksualnih odnosa sa ciljem začeća.

Procenat neplodnosti je različit u različitim krajevima sveta i gotovo podjednako zastupljen i kod muškaraca i kod žena (od 30% do 40%), dok je u preostalim slučajevima uzrok kod oba partnera, ili ga je nemoguće dijagnostikovati.

Uzroci neplodnosti:

Brojni i veoma različiti činioci doprinose ispoljavanju neplodnosti. Uciljusagledavanjauzrokaovogmultifaktorijelnogstanja, neophodanjepregledobapartnera, itoprvomuškarca, jerseuzrocineplodnostikodmuškarcabržeilakšeotkrivaju, štoomogućavaibržedijagnostikovanjeilečenjeirešavanjeproblema, azatimsepregleda žena.

Uzroci neplodnosti, koji se tiču muškarca:

Uzroci neplodnosti, koji se odnose na žene:

Kod žena godine života mogu da utiču na neplodnost.

Mogućnost neplodnosti (infertiliteta) kod žena između 35-44 godine života je dvostruko veća u odnosu na žene između 30-35 godine.

U ekonomski manje razvijenim društvima najčešći uzroci neplodnosti su posledica infekcija polnih organa (tuberkuloza, venerične bolesti, postabortalne i postporođajne infekcije) i neuhranjenost koja dovodi do hormonskih poremećaja i učestalijih pobačaja. Međutim, neplodnost parova ekonomski razvijenih država su često poremećaji ovulacije, muški infertilitet, bolesti jajovoda, endometrioza, imunološki infertilitet i infertilitet neobjašnjenog porekla.

Opšte je prihvaćen stav da treba da težimo sveobuhvatnom i kompletnom ispitivanju oba partnera, uz adekvatnu psihološku podršku.

Šta činiti?

Ukoliko se, tokom prve i druge godine nezaštićenih odnosa nije dogodila željena uspešna oplodnja, par se obraća lekaru, ginekologu, urologu endokrinologu, hematologu i psihologu.

Sledi ispitivanje i potvrđivanje svih uzroka neplodnosti, a zatim umanjenje njihovog štetnog delovanja, sa manje ili više uspeha.

Neplodnost, uzrokovana hormonskim disfunkcijama:

Ne retko je, manifestna ili pritajena – subklinička hipotireoza uzrok neplodnosti. Srećom, dijagnostika je brza i efikasna, a supstituciona terapija uspešna, tako da ovaj razlog neplodnosti biva povoljno otklonjen.

Povećano lučenje prolaktina ili velika laktotrofna rezerva adenohipofize, značajan je funkcionalni uzrok neplodnosti. Ispitivanje morfoloških razloga hiperprolaktinemije, potvrda dijagnoze i ukoliko je neophodno, primena lekova ovaj uzrok eliminišu.

Insulinska rezistencija, često prati policistične jajnike (Sy PCO). Savremena medicinska dijagnostika i terapija daju mogućnost minimiziranja ovog uzroka neplodnosti.

Povećano lučenje hormona androgenog delovanja kod žena je prepoznatljivo i usmerava na dodatna ispitivanja (maljavost muškog tipa, neuredni menstrualni ciklusi i dr). Ovaj poreemećaj je često udružen sa insulinskom rezistencijom, subkliničkim oblikom šećerne bolesti i izostankom ovulacije.

Nedovoljnost aktivnog vitamina D3 (25OH₂D₃), uzrokuje poremećaje pokretljivosti spermatozoida i nepovoljno utiče na oplodnju. Dobra praksa nalaže da se ispita i koriguje kvalitet regulacije metabolizma kalcijuma organizma.

Neplodnost, uzrokovana poremećajima koagulabilnosti krvi:Trudnoća je bezbedna, kod najvećeg broja žena. Ali, tokom trudnoće se javlja hiperkoagulabilnost krvi, tj. raste podložnost da žena dobije tromb-ugrušak. Istraživanja su pokazala da kod gotovo 50% trudnica može da nastane plućna embolija i to je vodeći uzrok smrtnosti porodilje, ili venska tromboembolija. Najčešći uzrok promenjene, patološke koagulabilnosti krvi je trombofilija. Uzroci trombofilije se mogu analizirati kao urođeni i stečeni.

Urođena trombofilija je zbog nedostatka endogenih antikoagulatnih proteina (antitrombina, proteina S (PS), proteina C (PC), nedostatka V (FV-Leiden) činioca koagulacije, poremećaja na genu za protrombin, kao i moguće homozigotnosti mutacije gena za enzim metilentetrahidrofolat reduktazu (MTHFR). Kada je trombofilija nasledna, dete nasleđuje gen autosomno, tako da je verovatnoća da ima sklonost ka povećanoj koagulabilnosti krvi 50%. Najčešći oblik stečene trombofilije je antifosfolipidni sindrom. To je autoimunsko oboljenje. Imunski sistem ne prepoznaje sopstvene fosfolipide, stvara antitela na neke od njih, koji oblažu unutrašnji sloj krvnih sudova, gubi se glatkoća zida krvog suda, na tom mestu nakupljaju trombociti i oslobađanjem trombocitnog tromboplastina započinje proces stvaranja tromba. Kod oko 40% žena, koje imaju autoimunsku bolest (reumatoidni artrit, sistemski lupus, autoimunska bolest tireoideje i dr), može da nastane poremećaj zgrušavanja krvi. Ukoliko se pomenuti proces dešava u posteljici, tromboziranje uzrokuje prekid trudnoće. Anamnestički podatak o ponavljanom gubitku ploda (najčešće posle 10. nedelje trudnoće) zahteva detaljno ispitivanje, potvrđivanje vrste poremećaja i primenu optimalnog lečenja, u cilju bezbednog, uspešnog nošenja ploda do poroda. Podaci ukazuju da žene 10-20% sa antifosfolipidnim sindromom, ponavljano gube plod.

Postoji i trombofilija koja je mešavina i nasleđenih i stečenih uzroka (poremećaj faktora koagulacije VIII, povećana koncentracija homocisteina u krvi, rezistencija na aktivirani protein C.

Redovne kontrole hematologa, praćenje činioca koagulacije (D-dimera, INR, PTT), primena antikoagulatne terapije, jos od perioda pre oplodnje omogućava bezbedno nošenje trudnoće i normalan porođaj.

Navedeni su najčešći razlozi zbog kojih nije došlo do željene, uspešne oplodnje.

Udruženim naporima sa nekoliko specijalista, svi navedeni uzroci se mogu minimizirati.

Šta dalje?

Par je upućen na ginekologa, koji se bavi ovim problemom. Procena stanja, medicinske dokumentacije, godine žene, uz redovnu terapiju, a kada dotadašnja terapija nije dala rezultat, primenjuje se asistirana oplodnja, određuju vreme i obim kontrola.

Najjednostavniji oblik asistirane oplodnje je inseminacija (IUI). Najčešća indikacija za inseminaciju je smanjena oplodna moć muškarca, mala ili slaba pokretljivost spermatozoida, postojanje antispermatozoidnih antitela. Sprovodi se u prirodnom ili u stimulisanom ciklusu, homologo (sperma supruga) ili heterologo (spermom nepoznatog donora).

Počev od 1978. godine moguća je vantelesna oplodnja. To je niz složenih procesa kontrolisane stimulacije ovulacije, punkcije folikula jajnika, uzimanje jajne ćelije i in vitro (IVF) se obavlja oplodnja jajne ćelije sa prethodno obrađenom spermom u medijumu za kultivaciju, posle čega sledi embriotransfer oplođene jajne ćelije u matericu žene. U toku in vitro fertilizacije (IVF) postupka, postoji mogućnost da se dobije više kvalitetnih embriona. Za embriotransfer se iskoristi jedan embrion, a ostali se, sa saglasnošću para, mogu da zamrznu. Brzo zamrznuti embrioni (metod vitrifikacije) se čuvaju u specijalnim posudama sa tečnim azotom (-196^oC), najduže do 5 godina. Krioprezervacija je, takođe, moguća kada se mora da sačuva sperma i tkivo testisa za buduću ili inseminaciju ili IVF.

Napredak nauke, otvara mogućnosti da se problemi sa oplodnjom brže i uspešnije rešavaju.